Shqipja e sak@tuar e internetit

Gladiola Bendaj

Ka lindur një gjuhë “misterioze”, një zhargon kompjuterik i të rinjve, i shpikur për të komunikuar mes tyre shpejt, shkurt e fshehtas. Ndaj, natyrshëm lind pyetja: Nëse e-mail-et zëvendësuan letrat dhe kartolinat e dikurshme, mos vallë, rrjetet sociale po zëvendësojnë e-mail-et...? Për sa jetëgjatësia e njerëzimit thonë se është rritur, pse gjithë ky ngut për të përcjellë fjalë dhe emocione në një kohë sa më të shkurtër? Kemi më pak kohë? Jemi bërë përtacë? Po gjuha, sa rrezikon ajo të gjymtohet në këtë proces të ethshëm komunikimi?

Nëse gjithë kjo fugë është një trend bashkëkohor i paevitueshëm, mos vallë rilindasit ishin demodé dhe “mirupafshim”, “tungjatjeta”, “faleminderit” e “dakord” janë fjalë shumë të gjata e të shkuara kohe?!

Shumë kohë më parë, njerëzit, mbrëmjeve, rrinin të gjithë bashkë rreth tavolinës dhe bisedonin. Pastaj erdhi radioja dhe ata filluan të relaksoheshin duke e dëgjuar në kuzhinë (kështu i quanim ne dikur sallonet e ndenjes). Pastaj, në “sallonet” tona erdhi televizori, e pastaj video-regjistruesi. Çdo aparat i ri në jetët tona, kërkoi një vëmendje gjithmonë e më të madhe. Dhe në fund, na erdhi kompjuteri, ndjekur pas nga “i magjishmi” internet, dhe celulari. Gjithçka ndodhi kaq shpejt, duke u kthyer menjëherë në një domosdoshmëri, aq sa askush nuk e vuri re. Për dobinë e tyre të jashtëzakonshme në komunikimin dhe lidhjen mes njerëzve, nuk ka më asnjë dyshim. Përdoruesit e tyre i përkasin tashmë të gjithë grupmoshave e brezave të shoqërisë, të cilët, kush më shumë e kush më pak, shfrytëzojnë shërbimet që ata ofrojnë. Por, ajo që vihet re nga të gjithë është gjuha e përdorur, ngutja, minimizimi i gjithçkaje, kodifikimi i shprehjeve.

Ka lindur një gjuhë “misterioze”, një zhargon kompjuterik i të rinjve, i shpikur për të komunikuar mes tyre shpejt, shkurt e fshehtas. Ndaj, natyrshëm lind pyetja: Nëse e-mail-et zëvendësuan letrat dhe kartolinat e dikurshme, mos vallë, rrjetet sociale po zëvendësojnë e-mail-et...? Për sa jetëgjatësia e njerëzimit thonë se është rritur, pse gjithë ky ngut për të përcjellë fjalë dhe emocione në një kohë sa më të shkurtër? Kemi më pak kohë? Jemi bërë përtacë? Po gjuha, sa rrezikon ajo të gjymtohet në këtë proces të ethshëm komunikimi? Nëse gjithë kjo fugë është një trend bashkëkohor i paevitueshëm, mos vallë rilindasit ishin demodé dhe “mirupafshim”, “tungjatjeta”, “faleminderit” e “dakord” janë fjalë shumë të gjata e të shkuara kohe?!

Për fanatikët e gjuhës dhe nostalgjikët e “kohëve të prekshme”, virtualiteti i sotshëm, me gjithë suportin që i jep lëvizjes së mendimit, po lë në harresë e gati po injoron shumë kulte e tradita, për të mos folur për rregulla e aksioma të shqipes së shkruar. Mosbesimi i tyre ndaj këtij realiteti virtual është gati-gati i njëjtë me ndjesinë që do të provonte një grek i lashtë, i projektuar në botën e sotshme.

Ndoshta jo të gjithë, por një pjesë e mirë, arrijnë t’i kujtojnë zhargonet e dikurshme, të përdorura si një trend midis adoleshentëve asokohe, më tepër për të “kamufluar” atë që thuhej. “ta-fa-ko-fo-he-fe-mi-fi te-fe ce-fe-pi-fi i-fi lu-fu-li-fi-shte-fes”. Kjo ishte të flisje me “F” dhe t’i thoshe atij/asaj: takohemi te cepi lulishtes.

Sot, në epokën e celularit, internetit dhe të rrjeteve sociale (Facebook, Twitter, Myspace, Skype, Messenger etj), zhargonet kanë ndryshuar, dhe shumë madje. Më tepër sesa për t’u kamufluar, ata vijnë në funksion të përcjelljes sa më shpejt të informacionit, si e si që ajo që shkruhet të asimilohet me të njëjtën shpejtësi që do të asimilohej një bisedë verbale, e, veç kësaj, në rastet e komunikimit me sms, për të thënë gjithçka që duam në limitin e 160 karaktereve (përfshi këtu dhe hapësirat midis fjalëve).

Në chat, sms dhe e-mail, sot, shkruhet njësoj siç edhe flitet. Me sigla, shkurtesa, akronime, zhargone, numra e shenja matematikore, që tentojnë të tregojnë emocione dhe gjendje shpirtërore. Duke qëndruar gjithmonë të mbërthyer pas këtyre dritareve virtuale. Gjithmonë përkrah “rrezikut” për t’i vënë komunikimit midis të rinjve një minus të madh, e duke shkuar pa u ndierë drejt një mutacioni të pakthyeshëm të shqipes së shkruar e njëkohësisht edhe asaj të folur prej tyre. Fare natyrshëm. Në të njëjtën mënyrë të pandjeshme që absolutisht të gjithë ne shkuam drejt “komoditetit” të të thënit OK (Okej), kur duhet të thoshim “Dakord”; Thnx (thenks), kur duhet të thoshim “Faleminderit”, apo Hi (haj) kur duhet të thoshim “Përshëndetje” dhe ciao (çao) kur duhet të thoshim “Mirupafshim”.

Quhet “Mail Time”, dhe është një kohë pa kohë. Në vorbullën e përshpejtuar bashkëkohore, jetojmë të rrethuar dhe të përfshirë në një rrjet me një shpejtësi të tillë, sa nuk mund të humbasim asnjë minutë. Ndoshta, të terrorizuar nga “horror-vakuumi” shkojmë deri aty sa ndihemi të obliguar të mbushim zbrazëtinë me aktivitete të tilla, të varur vetëm nga koha.

Specialistët e gjuhës mbështesin argumentin se me të vërtetë ka ndryshuar rrënjësisht marrëdhënia midis kohës dhe fjalës. Sipas tyre, tanimë, i mëshohet një komunikimi të çastit, pa ngritur pretendime të mëdha për memorien e gjithsecilit e aq më pak për bagazhin e tij letrar. Gjithsesi, të konsiderosh faktin që ky fenomen është duke shkatërruar gjuhën shqipe duke u shpërhapur si bakter në komunikimin e gjithsecilit prej nesh, është paksa e ekzagjeruar. Në fund të fundit, mund të zgjedhësh të mos e praktikosh, ose mund të zgjedhësh se kur dhe ku mund ta bësh këtë.

“Me thënë të drejtën shkurtimi i fjalëve nuk më shqetëson shumë, pasi angazhimi im mbetet gjithmonë ai që ka qenë: letrar, publicistik, në shqipërime. Këtu nuk e ndiej aspak nevojën ose dhe dyndjen e shkurtimeve si dukuri e ditës”, shpjegon publicisti Ardian Klosi, duke theksuar se kjo fushë, edhe në të ardhmen, nuk rrezikon se mund të bjerë nën sulmin e shkurtimeve ose reduktimeve formale. Në rastin e komunikimit të përditshëm elektronik e sidomos me anë të sms-ve, fenomeni bëhet deri diku i pranueshëm. Fillimisht detyrohemi të shkurtojmë, pastaj e marrim si lojë dhe, natyrshëm, na pëlqen të shkurtojmë, por kjo jo gjithmonë na shkurton kohë, ndaj nuk është se “fajin” duhet t’ia vëmë gjithmonë kohës. “Sa herë na ndodh që i kthehemi një shkurtimi, e ndryshojmë sepse është i shëmtuar? Kështu, në fund, del që nuk kemi shkurtuar kohë.”, shton Klosi.

Në kohët e sotshme çdo kontakt në rrjetet sociale fillon me ASL-në, Age, Sex, Location; formula me të cilën starton një bisedë në rrjet për të njohur moshën, seksin dhe vendndodhjen e bashkëbiseduesit të ri. Pas këtyre “formaliteteve” vazhdohet përpara me furi fjalësh dhe frazash të shkurtuara. Ndodh në chat-room-et, “sallonet” virtuale moderne, ku biseda përdor një gjuhë të mëvetësishme. Me qëllim komunikimin në kohë reale përmes tastierës, për të rinjtë, e jo vetëm, është kthyer në obligim kursimi i fjalëve “të tepërta”. Të qenit “i shpejtë”, në këto lloj komunikimesh, më tepër se një këshillë, është një nevojë. Në këtë mënyrë, komunikimi tenton të thjeshtojë mesazhin përmes reduktimit të numrit të karaktereve. Këtu pastaj vjen në ndihmë mbështetja e padiskutueshme e anglishtes, që është edhe idioma më e përdorur e chat-uesve në të gjithë botën, e cila, duhet pranuar se gjithmonë ka propozuar zgjidhje, që janë asimiluar menjëherë nga gjuhët e tjera. Mjafton këtu të kujtojmë frazat e kontraktuara si smog = smoke + fog (mjegull + tym), motel = motor + hotel dhe brunch = breakfast + lunch (drekë + mëngjes).

Kësisoj, shkrimi i zakonshëm, e po ashtu edhe komunikimi i rrjedhshëm, është i privuar nga elementet thelbësorë të të folurit, si intonacioni, pauza, mimika, të cilat janë të pranishme në komunikimin verbal. Por, në linjat e chat-it, ashtu sikurse edhe në e-mail-et, bashkëjeton një përzierje e çuditshme midis të shkruarës dhe të folurës, me riprodhime të gjetura të gjuhës së folur e deri edhe të emocioneve, gjendjeve shpirtërore apo ekspresioneve të fytyrës që na shoqërojnë në të tilla raste. E duhet thënë se kjo ndodh në një masë të tepruar, pasi, të mos qenit ballë për ballë me bashkëbiseduesin, të çliron nga një seri kushtëzimesh që mund të limitonin ekspresivitetin e komunikimit me të.
Është menduar për të gjitha. Kështu, nëse do të ngresh zërin, mjafton të shkruash me shkronja kapitale, ashtu sikurse mjafton të zgjaten zanoret apo bashkëtingëlloret e fjalëve për t’i mëshuar edhe më asaj që është duke u “thënë”.

Është një gjuhë e re, që shprehet me rregulla që shpesh bien ndesh me ato të gjuhëtarëve. Sipas tyre, të shkruarit e këtyre mesazheve, ka çuar në një rritje të gabimeve ortografike dhe në një abuzim të dukshëm me shenjat e pikësimit, të cilat, në vend të përdorimit të tyre të drejtë, vijnë në funksion të “vizatimit” të “fytyrave” që duhet të shprehin emocione. Shembujt vijnë të shumtë nga bota akademike. Një nga disiplinat më të reja që aplikohen në universitete është edhe “Shkrimi akademik”. Pedagogët e kësaj lënde tregojnë se edhe fjalët më të thjeshta shkruhen po njësoj sikurse edhe shqiptohen, dhe ç’është më e keqja, në shumë raste ata as nuk e dinë sesi është drejtshkrimi i tyre. Studentët shkruajnë “shpi” për të thënë “shtëpi” dhe as që e marrin mundimin ta korrigjojnë këtë, sepse “është e njëjta gjë dreqi e martë...!!!”

Jetojmë në kohë, kur janë të mjaftueshme vetëm pak shkronja për të dhënë një lajm apo për të shprehur një rrethanë. Dhe gjithmonë baza mbetet anglishtja, me anë të së cilës është kaluar nga klishe e formula të thjeshta si PLS (please) – të lutem, në kombinime më të artikuluara si LOL (Laughing Out Loud), për të shprehur një të qeshur të papërmbajtshme, një gajasje për të mbajtur barkun me dorë e për tu shtrirë përdhe. Gjithmonë me bazën tek anglishtja, ka edhe shkurtime të tjera që përdorin formula alfanumerike: 2DA për (today) – sot, B4 për (before) – më përpara, L8R për (later) – më vonë, K2 (këtu),

Edhe kur i kthehemi gjuhës mëmë, tolerantes gjuhës mëmë, veprohet po njësoj. Në kohët e network-ut, thuhet vër8 për “vërtetë”, 3gim për “tregim”, 2shim për “dyshim”, 7zënë për “shtatzënë”, çk3 për “çfarë ka të re?”, x ty për “për ty”, apo edhe më tej (të na falin të gjithë ata e duan shqipen dhe urrejnë banalitetet): ti t’i 10 numrat për “ti t’i dhjet numrat”. Gjithashtu, fjalëve u hiqen zanoret (shkruhet flm për “faleminderit”, nsr për “nesër”, nk për “nuk” etj.),
SMS-të (Short Message Service), që po krijojnë në jetët tona një revolucion të vërtetë të komunikimit. Nevoja për të thënë shumë brenda limitit teknik të 160 karaktereve në dispozicion të një sms-je, ka shtrënguar edhe më drejt shkurtimit të fjalëve e shprehjeve të tëra, duke krijuar kështu një platformë të pafund akronimesh, nëse mund të quhen të tilla.

Të gjithëve na ka ndodhur, që, në mos i kemi shkruar vetë, na kanë ardhur mesazhe nëpër celularë, deshifrimi i të cilëve, çuditërisht, tani nuk përbën problem. KLM (kalofsh mirë) FLM (faleminderit) Përqafort (Të përqafoj fort) TUNG (tungjatjeta) TDSH (të dua shumë) MMSH (më mungon shumë), TKSHXH (të kam shumë xhan), TPF (të puth fort), ku e njëjta shprehje zëvendësohet edhe me puf/pufi, apo puc/puci, sikurse pacim, për “mirupafshim”; SPK (si po kalon); PRSH (përshëndetje), pa lënë këtu mënjanë përshëndetjet në anglishten bazike, mëmën e asaj që sot e quajmë GLOBISH (gjuha globale), si hi, hola, hello;

Por, përkrah një komunikimi të shpejtë dhe të menjëhershëm, ja ku vijnë edhe dorë për dore emocionet e gjithfarëllojshme, të kopsitura në pak shkronja, shenja pikësimi, apo simbole matematikore. Janë emoticon-et (emotion + icon) që tek ne quhen smile-t (nga anglishtja), ato që vijnë në ndihmë të përcjelljes së emocioneve dhe intonacionit që duam t’i japim asaj që jemi duke “thënë” shkruar. Pra, për të lënë të kuptohet në krahun tjetër nëse jemi duke bërë shaka, duke qeshur, duke qarë, të trishtuar, të irrituar, të habitur, nëse puthim, nëse kafshojmë, mendohemi, hutohemi etj, etj (e të tjera, e të tjera).

Duke parë ritmet galopane me të cilat po zhvillohet dhe pasurohet ky lloj zhargoni, vijmë në konkluzionin që, nëse nuk përpiqesh t’i mësosh dhe transkriptosh këto “hieroglife”, atëherë je i përjashtuar nga komunikimi i sotshëm virtual. Në funksion të sa më sipër, të rinjtë, kryesisht adoleshentët, mbështetësit kryesorë të këtij “evoluimi” të gjuhës insistojnë të shpjegojnë se të shkruarit në këtë mënyrë mund të kthehet, në fakt, në një aktivitet shumë argëtues, sepse t’i do rrish e vrasësh mendjen të bësh “zbulime”, “shpikje” të reja shkurtesash e akronimesh. Sipas tyre, “të shkruash me shkurtime e të krijosh me shenja emocione, të shtyn të jesh më kreativ, pra, një lloj loje që të çon në një rikuperim të gjuhës së shkruar në komunikimin ndërpersonal”.

Të përpiqesh të vlerësosh, sot, impaktin e këtij fenomeni në gjuhën e shkruar, atë të folur dhe raportet ndërpersonale, është ndoshta e herët, por realiteti është që një botë e re komunikimi ka lindur dhe po zhvillohet. Të bëhesh pjesë e saj, apo ta refuzosh, mbetet gjithmonë një çështje zgjedhjeje.